Kamieniołom a skrajnie rzadka roślina

Słowo wstępne...

Pierwszym pytaniem jakie można sobie zadać analizując tytuł tego wpisu brzmi: co się dzieje gdy kamieniołom zostaje porzucony i nie odbywa się już w nim eksploatacja? Najczęściej samoistnie zarasta i wypełnia się wodą podziemną lub opadową. Dziś mamy szereg przepisów środowiskowych, które szczegółowo regulują kierunki zagospodarowania nieeksploatowanych wyrobisk. Przepisy te działają w oparciu o przeprowadzone ekspertyzy środowiskowe. Kiedyś po prostu cały proces rekultywacji pozostawiano matce naturze. 

Drugim pytaniem jakie można sobie zadać to: ...a czym taki kamieniołom zarastał, i co mogło rosnąć na takim zubożonym siedlisku? Okazuje się, że zrobienie dziury w skałach (czytaj kamieniołomu) i wycięcie pospolitych gatunków roślin (dębów, świerków, tarniny i innych) stwarza doskonałe warunki siedliskowe niektórym, szczególnie wymagającym roślinom. Wyeliminowanie jednego zbiorowiska roślinnego i zmiana warunków gruntowo-wodnych powoduje, że na nowym siedlisku zadomowiają się zupełnie inne gatunki. Często takie, które do tej pory w danej okolicy nie występowały, albo występowały rzadko.

Zanokcica serpentynowa...

Dobrym przykładem takiego zasiedlenia niszy ekologicznej przez skrajnie rzadki gatunek rośliny jest występowanie niewielkiej paprotki zwanej Zanokcicą serpentynową. Roślina ta do życia potrzebuje serpentynitów w podłożu, na którym rośnie, szczególnie lubi wilgotne półki skalne. Serpentynity w skali Polski występują tylko na Przedgórzu Sudeckim i w Sudetach. Dodatkowo na niewielkim obszarze. Skały te w naturze prawie nie tworzą ścian skalnych i rumowisk ponieważ szybko wietrzeją i szybko na ich rumoszu wytwarza się ściółka. Tutaj z pomocą przyszedł człowiek, który używał serpentynitu do budownictwa i wykonał sporo niewielkich wyrobisk w czasie eksploatacji tej skały.

Poniżej przedstawię jeden z łomów serpentynitu na Wzgórzach Kiełczyńskich w Masywie Ślęży, jako przykład, że kamieniołom z biegiem czasu może stać się miejscem bytowania cennych gatunków roślin i zwierząt. Dodam jeszcze że na Wzgórzach Kiełczyńskich znajduje się ponad 20 łomów serpentynitów podobnych do prezentowanego.

Wzgórza Kiełczńskie na tle gór Sowich i Kamiennych (widok ze Ślęży)

Zanokcica seprentynowa. Od pospolitszej zanokcicy skalnej można ją łatwo odróżnić ponieważ zankcica skalna posiada
 ciemnobrązowe końcówki gałązek, a zanokcica serpentynowa ma je zielone

Zanokcice serpentynowe niemal zawsze rosną w kępach

Sucha ściana z serpentynitami na której paprotki nie rosną...

...ale w wilgotnych miejscach jest ich dużo

Prócz paprotek tylko mchy i bluszcz radzą sobie w tych warunkach

Jak widać zanokcice serpentynowe mają się tu całkiem dobrze

Stagnująca woda nie jest dobrym miejscem do bytowania ryb...

...ale na wiosnę płazy nie gardzą takim zbiornikiem

Na koniec...

Polska populacja zanokcicy serpentynowej liczy w Polsce około 659 osobników ! z czego około 510 osobników rośnie na Wzgórzach Kiełczyńskich. Ponadto niewielkie populacje tej rośliny odnotowano w okolicy Janowic Wielkich (Rudawy Janowickie), w Masywie Grochowej, Górach Sowich i Masywie Śnieżnika (Żołnierz L., 2009) Tak dobre warunki do rozwoju zanokcicy serpentynowej na Wzgórzach Kiełczyńskich panują prawdopodobnie tylko dzięki dużej ilości nieczynnych łomów tej skały, będących doskonałym dla nich siedliskiem. Drugorzędnym warunkiem jest powszechne występowanie serpentynitów w tym rejonie. Dowodem na taki stan rzeczy może być szerokie występowanie serpentynitów w Masywie Raduni i Wzgórzach Oleszeńskich, ale z powodu braku odpowiednich półek skalnych (nieczynnych łomów jest tam znacznie mniej) zanokcice serpentynowe nie występują tam tak często jak na Wzgórzach Kiełczyńskich.

Wykorzystane materiały i literatura wg kolejności użycia:

1. Zanokcica serpentynowa, Wikipedia.org, [dostęp 2016-11-20] (pl.)

2. Żołnierz L., 2009 - Zanokcica serpentynowa Asplenium adulterinum Milde, Przewodnik metodyczny do gatunków roślin, Tom II-4066, Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska